Lucy Rees

Boekbespreking door Margot den Ouden

Hoe ik op het spoor van dit boek kwam, weet ik niet meer, maar ik ben blij dat ik het gevonden heb! Het vertelt hoe paarden in het wild samenleven en biedt handvatten voor hoe we met ‘huispaarden’ kunnen omgaan. Sommige dingen wist ik al, andere waren nieuw voor me. Het boek is overzichtelijk opgezet, geïllustreerd met verduidelijkende foto’s en leest vlot, hoewel het taalgebruik soms vrij wetenschappelijk is. Voor zover ik weet, is het alleen in het Engels verkrijgbaar.

Lucy Rees is een Britse etholoog en paardentrainer, die doceert aan universiteiten in Wales, Engeland, Spanje en Zuid-Amerika en diverse boeken heeft geschreven. ‘Horses in Company’ bevat resultaten van haar onderzoek naar in het wild levende paarden in Spanje, Australië, Noord-Amerika en verschillende Zuid-Amerikaanse landen. Haar bevindingen bevestigen sommige eerdere onderzoeken naar sociaal gedrag bij paarden en ontkrachten andere.
Ethologie is de studie van wilde dieren in hun natuurlijke habitat. Echte wilde paarden zijn er niet meer, dus kunnen we enkel verwilderde afstammelingen van ooit gedomesticeerde paarden bestuderen. Lange tijd vond men dergelijke dieren niet representatief voor oorspronkelijk wild gedrag en dat is de reden dat onderzoek naar in het wild levende paarden pas laat is opgestart. Gebleken is dat deze studies een grote rol kunnen spelen in begrijpen waarom paarden voor mensen soms zulke grote problemen opleveren.

De basis van een paardensamenleving is altijd en overal hetzelfde, blijkt uit verschillende onderzoeken. Rees’ onderzoek bevestigt dat. Bij andere paardachtigen wordt de sociale structuur soms beïnvloed door omstandigheden als terrein, vegetatie en predatie, maar bij paarden is die overal gelijk.
Paarden leven in familiegroepen met meestal één hengst, soms meerdere hengsten, enkele merries en hun nakomelingen. Jonge paarden die vruchtbaar worden, verlaten de familiegroep en zoeken een nieuwe, of leven in vrijgezellengroepen. Hengsten beschermen hun familiegroep tegen andere hengsten en gevaren van buitenaf. Ze onderhouden contacten met andere groepen, terwijl merries zich alleen met leden van de eigen familiegroep bemoeien. Merries kiezen zelf bij welke hengst ze willen zijn.
We weten allemaal dat paarden vluchtdieren zijn, maar er is nooit eerder onderzoek gedaan naar vluchtgedrag bij in het wild levende paarden. Rees beschrijft gedetailleerd hoe vluchtgedrag voor een groot deel de sociale structuur in paardenkuddes bepaalt. Paarden zijn altijd samen en zich van elkaar bewust. Ze synchroniseren hun activiteiten, zoals grazen, slapen, drinken en niet in het minst vluchten. Slaat een paard alarm vanwege een opgemerkt gevaar, dan wordt dat signaal razendsnel door de andere paarden opgepikt en gaat de hele kudde op de loop. Daarbij vallen een paar dingen op:
1. Iedereen kan alarm slaan, maar meestal doet een familiehengst of ervaren merrie dat.
2. Tijdens de vlucht houden alle paarden ongeveer een meter afstand van elkaar, om botsingen te voorkomen (veulens uitgezonderd, die rennen met hun moeder mee).
3. Er is geen leider die bepaalt wat er gebeurt, de paarden besluiten democratisch welke kant ze opgaan en voor hoe lang.

De wijdverbreide opvatting dat paarden een strikte hiërarchie hebben, is een mythe, constateert Rees. Primaten (zoals mensen) hebben een hiërarchische sociale structuur, paarden niet. Rangorde en alfa-dieren bestaan niet bij paarden. Ze hebben er geen behoefte aan. Ze leven samen, besluiten samen wat ze gaan doen. Ieder paard kan voorstellen doen. Heeft een lacterende merrie, die voor twee moet drinken, dorst, dan nodigt ze haar familiegroep uit om te gaan drinken. De andere leden van haar groep kunnen daarop ingaan, of niet. Herhaalt ze haar uitnodiging een paar keer, dan zullen de anderen uiteindelijk meekomen. Of misschien gaan ze wel direct mee, omdat ze zelf ook dorst beginnen te krijgen. Niemand dwingt ze. Ze blijven bij elkaar, omdat ze zich bij elkaar veilig voelen. Dat is de hele basis van hun samenleven.
Dit lijkt in tegenspraak met wat we bij gedomesticeerde paarden zien, maar schijn bedriegt. Daarvoor draagt Rees diverse argumenten aan, waaronder de volgende twee: Ten eerste zien mensen wat ze verwachten, dus denken ze hun eigen hiërarchische sociale structuur bij paarden te herkennen. Ten tweede gedragen paarden in gevangenschap zich anders dan paarden die in het wild leven, doordat ze worden beperkt in een heleboel dingen, zoals bewegingsruimte, sociale contacten en voedsel. Dat levert veel stress en daardoor agressie op. Bij in het wild levende paarden wordt nauwelijks agressie waargenomen. Vooral agressie over voedsel is wilde paarden vreemd. Voedernijd komt alleen voor bij paarden in gevangenschap die tekorten kennen of hebben gekend. Wat de meeste mensen dominantie noemen, is aangeleerd agressief gedrag, ontstaan door beperkingen en gebrek aan opvoeding door soortgenoten, door verloop in de kudde en pijn (bijv. van rijden). Het heeft niets te maken met rangorde of ‘dominantie’.
Ondertussen zijn veel methodes om met paarden om te gaan, gebaseerd op dat foutieve rangordemodel. Mensen gebruiken paarden en proberen ze te laten gehoorzamen door de baas te zijn, dus hun eigen sociale structuur aan hen op te leggen, maar dat hele concept zegt een paard niets. Een paard zal ook nooit proberen om de baas te spelen over een mens. Je paard probeert je niet uit, het geeft alleen aan dat het ergens gestrest of bezorgd over is, of pijn heeft. Je kunt niet winnen of verliezen van een paard. Wel kan een paard leren dat het uit een in zijn ogen bedreigende situatie kan ontsnappen door agressie en kracht, wat gevaarlijke situaties kan opleveren.

Rees’ bevindingen, in combinatie met die van eerdere onderzoekers, halen het fundament onder methodes als natural horsemanship uit, omdat die op mythes van alfa-dieren en rangorde zijn gebaseerd. Ze raadt mensen aan om van paarden in het wild te leren hoe we het beste met onze huispaarden kunnen omgaan. In alle paarden zijn dezelfde natuurlijke behoeften aan veiligheid, voedsel en samenzijn aanwezig. We kunnen leren hoe we zelfverzekerde partners kunnen zijn, die paarden uitnodigen om met ons te synchroniseren, in plaats van ze met meer of minder geweld onze wil op te leggen. Dat levert niet alleen meer veiligheid voor beide partijen op, maar ook meer rust en vertrouwen en een veel betere onderlinge band.

www.lucyrees.uk

Margot en ik delen onze passie voor paarden maar we zijn ook gek op lezen. Daarom heb ik haar gevraagd of ze een boek wilde bespreken wat zij interessant vindt. Zij is zelf ook schrijfster en heeft onder andere het boek Paardennatuur geschreven.

www.facebook.com/Paardennatuur
www.facebook.com/margot.denouden