De paardenwei en esdoorns

Ik heb lang getwijfeld of ik mij aan dit precaire onderwerp moet wagen, esdoorns en de paardenwei. Onlangs merkte ik tijdens een webinar die ik volgde hoeveel angst de esdoorn oproept. Daarom heb ik toch besloten om er iets over te schrijven omdat wanneer er een westerstorm opsteekt bij ons, de weide bezaaid is met blad en de zogenaamde helikoptertjes, de zaden. Graag wil ik op deze manier mijn ervaring delen zodat men met een iets genuanceerdere blik naar deze prachtige boom kan kijken.

De esdoorn is een loofboom die voorkomt in de gematigde streken van het noordelijk halfrond. Het is een groot geslacht van wel 120 soorten. Een aantal daarvan komen ook voor in Zuidoost-Azië en Indonesië. Er zijn echter twee soorten inheems in Nederland, de veldesdoorn (Acer campestre) en de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus). De veldesdoorn groeit meer als een grote struik en is ook geschikt om als haag gebruikt te worden. De gewone esdoorn ontwikkelt zich als een echte boom en kan wel 30 meter hoog worden.
Vaak wordt de gewone esdoorn verwisseld met de Noorse esdoorn (Acer platanoides). Deze is niet inheems in Nederland maar de aangeplante exemplaren zijn inmiddels verwilderd en daarom is het mogelijk dat je ze ook hier in de bossen aantreft.
Nog een andere bekende esdoorn is de Acer saccharum, deze esdoorn komt voor in Canada en Noordoost-Amerika. Dit is de boom waar de esdoornsiroop uit wordt afgetapt, hier kom ik later nog op terug. Deze esdoorn is zeer zeldzaam in Nederland en komt alleen als aangeplante soort voor.

De gewone esdoorn is een prachtige boom maar ze zijn niet gewild bij mensen met paarden. Dit komt door berichten waarin staat dat de bladeren, zaden en zaailingen de zogenaamde atypische myopathie (AM) veroorzaken.
De eerste meldingen van AM komen uit 1984 maar ik heb ook bronnen gevonden die het jaartal 1976 noemen en zelfs 1936. Het is dus geen nieuwe ziekte maar vooral sinds 2000 is de hoeveelheid meldingen toegenomen. Deze plotselinge ziekte betreft dan paarden die in het voor- en najaar waar esdoorns staan op de wei lopen.

Uit de eerste onderzoeken die gedaan zijn in Nederland door de faculteit Diergeneeskunde in Utrecht (2009 – 2010), kwam dat ze een vermoeden hadden dat AM veroorzaakt wordt door een schimmel (esdoornvlekkenzwam, Rhytisma acerinum) die op de bladeren van de esdoorn voorkomt. In de weides waar paarden gestorven waren vonden ze bladeren van de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus) met die schimmel erop maar de conclusie was uiteindelijk dat er toch geen duidelijkheid was.
Maar het onderzoek ging door en in 2016 vermoedt men na onderzoek door de universiteit Utrecht en RIKILT uit Wageningen dat AM veroorzaakt wordt door een aminozuur (Hypoglycine A). Al geeft men dan ook aan dat het lastig te voorspellen is of paarden ziek worden omdat de concentratie van Hypoglycine A erg wisselend is per boom.
Wat wel duidelijk is geworden uit de onderzoeken is dat het alleen om de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus) gaat. Ik wil nog wel een kanttekening plaatsen wat betreft het laatste onderzoek dat gepubliceerd is in maart 2016. Het is mij niet helemaal duidelijk wat ze met de foto’s met de verschillende bladeren willen zeggen want op geen enkele foto is de gewone esdoorn te zien. Hopelijk is dit gewoon een foutje en hebben ze wel de juiste bladeren van de juiste bomen onderzocht.
In de verschenen berichten van de onderzoeken wordt weinig geschreven over de verdere omstandigheden waarin de ziek geworden paarden verkeerden. In berichten van de universiteit Utrecht die later verschijnen in 2019 wordt wel gesproken over afgegraasde weides waar paarden niet bijgevoerd worden en dat de ziekte opduikt tijdens of na een periode met koud, nat en winderig weer. Maar ook dat AM opduikt bij paarden in weides waar helemaal geen esdoorns staan.

Ik heb mij in dit onderwerp verdiept omdat er naast onze huidige wei een klein bos van de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus) is en in de zomerwei staat een solitaire gewone esdoorn en een solitaire Noorse esdoorn (Acer platanoides). Deze bomen zijn van onze buren en zorgen in de zomer voor zeer gewenste schaduw. Het enige nadeel is dat vanaf half september de zaden losgelaten worden en vanaf half oktober de bladeren. En zoals al beschreven worden deze met westenwind rijkelijk verstrooid over onze wei en paden. Het is onmogelijk om dit tegen te houden. Behalve dat op stal zetten tijdens storm geen optie is en het onmogelijk is om zaden en blad uit de wei te verwijderen en daarom ben ik afgelopen jaar gaan experimenteren met weidemanagement om de zaailingen in het voorjaar de baas te kunnen. Daarnaast is het altijd belangrijk dat de basis ruwvoervoorziening op orde is.

De zomerwei met de twee solitaire bomen wordt gesloten zodra het blad begint te vallen. Deze is dan kort gegraasd en wordt bladvrij gemaakt wanneer al het blad gevallen is. Daarna krijgt deze wei rust tot het begin van de zomer van het volgend jaar. Een andere wei waar heel veel zaden terecht komen is dan al geruime tijd gesloten waardoor het gras half hoog staat. Deze wei blijft gesloten tot mei van het volgende jaar. Mijn ervaring van afgelopen jaar is dat wanneer het gras zo hoog is dat het bloeit, dat dan de zaailingen afsterven door verdrukking door het gras. Daarnaast is het blad wat op deze wei is gevallen tegen die tijd ook verteerd.
De paden waar het blad en de zaden vallen hark ik in het najaar schoon tot de bomen kaal zijn. Mijn ervaring met onze paarden is dat er geen zaden of afgevallen blad gegeten wordt dus mijn weidemanagement heeft vooral betrekking op het voorkomen van een esdoornbos.

Tijdens het lezen van al deze informatie op internet vroeg ik mij af waarom paarden wel de zaden en bladeren zouden eten. Zoals ik al eerder noemde is er ook een esdoorn die gebruikt wordt om siroop af te tappen de Acer saccharum. Deze komt in Nederland zeer zelden voor dus misschien zou het kunnen dat de bladeren van alle esdoorns zoetig smaken en daarom interessant zijn voor paarden die te weinig ruwvoer tot hun beschikking hebben.
Uit mijn eigen ervaring met Noah weet ik dat toen hij nog beperkt hooi en beperkte weidegang kreeg, hij ook graasneigingen had in afgevallen blad. Hij at afgevallen beukenblad in het bos alsof hij gras at. Toen vond ik dat grappig maar tegenwoordig weet ik dat hij toen grote tekorten had aan voedingsstoffen en vezels. Tegenwoordig zie ik dit nog bij paarden die alleen hooi als ruwvoer krijgen en op zand gehouden worden.
Voor mij zou dit ook een verklaring kunnen zijn dat de hoeveelheid gevallen van AM toegenomen is. Steeds meer paarden lijden aan de zogenaamde welvaartsziekten en worden daarom sober gehouden op zand met alleen hooi maar hun behoefte aan vers groen neemt niet af en dan nemen ze graag genoegen met afgewaaid blad.
Ook paarden die wel op de wei staan, staan daar vaak met te veel paarden waardoor de wei te kort afgegraasd is wat niet alleen leidt tot te weinig ruwvoer maar ook tot een soortenarme wei.

Er is veel onderzoek gedaan maar er is nog veel onduidelijk en gelukkig geeft universiteit Utrecht ook aan dat het lang op stal zetten van paarden in verband met blad en zadenval niet ten goede komt van hun welzijn. Tevens vinden ze het kappen van de gewone esdoorns ook geen optie omdat de hoeveelheid Hypoglycine A zo wisselend is. Ze raden wel af om de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus) aan te planten in de omgeving van paarden en deze mening deel ik met hen.

Ik snap dat er veel onrust ontstaat wanneer er zulke berichten verschijnen. Dit geldt voor meer planten trouwens maar daarom is het juist zo belangrijk om te zorgen voor onbeperkte, gevarieerde en natuurlijke voeding voor de paarden zodat ze op hun eetinstinct kunnen vertrouwen en hun weerstand optimaal is. Daarnaast is goed weidebeheer van belang zodat er geen kort afgegraasde weiden zijn.

In “Het grazen in het landschap plantenboek – Wat paarden eten” worden meer dan 100 planten beschreven die een gevarieerde en natuurlijke voeding voor paarden vormen.

Bronnen:
https://academialibertideutschland.blogspot.com/2011/12/atypische-myopathie.html
https://academialibertideutschland.blogspot.com/2017/12/atypische-myopathie-warum-pferde.html
www.bokt.nl/forums/viewtopic.php?f=11&t=1290917
https://diergeneeskunde.nl/2016/04/niet-alle-esdoornsoorten-gevaarlijk/
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/jvim.13927
www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1096719210002544?via%3Dihub
www.uu.nl/achtergrond/veel-gevallen-van-atypische-myopathie-bij-paarden
www.uu.nl/nieuws/niet-alle-esdoornsoorten-gevaarlijk-voor-paarden
www.uu.nl/sites/default/files/2013_weidemyopathie_-_in_de_strengen.pdf