Stress en welvaartziekten
Bij stress bij paarden denken we al snel aan drukte en spektakel. Bekende uitingen van stress zijn de zogenaamde stalondeugden, maar ook het gespannen paard dat met zijn hoofd hoog loopt, strakke mond, bokken en steigeren. Maar er zijn ook paarden die naar binnen keren en zich afsluiten. Gelukkig worden steeds meer mensen zich ervan bewust dat ook deze paarden niet sloom en lui zijn maar gestrest en dat ze als zelfbescherming zich afsluiten.
Stress ontstaat wanneer er te lang te veel spanning aanwezig is. Maar wanneer is hiervan sprake? Oorzaken van stress kunnen bijvoorbeeld verkeerde huisvesting en/of voeding zijn of te weinig of verkeerde beweging.
Er zijn twee soorten stressreacties. Je hebt een snelle stressreactie die ervoor zorgt dat een paard vlucht wanneer dat nodig is. Deze reactie gaat via het sympathische zenuwstelsel. Het bijniermerg zorgt ervoor dat adrenaline en noradrenaline in de bloedbaan terecht komen. De ademhaling en hartslag gaan omhoog. Hierdoor krijg je een snellere bloedsomloop en doordat er meer zuurstof bij de spieren terecht komt is het mogelijk om te vluchten of te vechten. Wat er ook gebeurt is dat er bloed wordt onttrokken aan niet-vitale lichaamsdelen. Hierbij moet je denken aan maag en darmen. Velen kennen het stressmesten van paarden wel. De darmen worden geleegd zodat ze de extra mest niet mee hoeven te nemen tijdens de vlucht. Dit is wat vaak gebeurt tijdens het rijden wat dus betekent dat rijden te vergelijken is met een vluchtreactie.
Deze stressreactie is volkomen normaal en noodzakelijk om te kunnen overleven. Maar deze reactie duurt niet langer dan nodig is. Rijden daarentegen duurt vaak een uur of meer. Dit betekent dat de darmen al die tijd niet juist doorbloed worden wat tot problemen kan lijden voor de darmflora. Voor korte periodes is het paardenlichaam hier wel op voorbereid. De lever slaat bloed op om voor korte stressmomenten deze organen te voorzien van bloed. Dit levert echter wel een probleem op bij langdurige stress. De lever heeft dan te weinig bloed om goed te kunnen functioneren wat tot stofwisselingsproblemen kan lijden.
Er is ook nog een niet acute, langdurige stressreactie die werkt via de hersenen (hypothalamus-hypofyse) die ervoor zorgen dat de bijnieren cortisol vrijmaken. Het lichaam schakelt hierop ook over als er te vaak een snelle schrikreactie is. Cortisol zorgt er dan voor dat er snel gereageerd kan worden maar ook dat de acute stressreactie afgeremd wordt. Ondanks dat cortisol ervoor zorgt dat je iets langer met stress om kan gaan geldt ook hier dat langdurige stress een probleem wordt. Als de cortisol- en suikerspiegel in het bloed te lang verhoogd is kunnen de bijnieren uitgeput raken.
Cortisol zorgt ervoor dat er meer insuline in het lichaam gemaakt wordt. Dit is een stof die ertoe bijdraagt dat de suikeropname in de spieren verhoogd wordt. Normaal wordt de suiker gebruikt als brandstof die nodig is om tot actie over te gaan. Want door de adrenaline is er geen toegang tot energie vanuit het verteringssysteem. Als deze energie niet wordt verbruikt, dan worden deze overschotten opgeslagen in de vorm van vetreserves. Dit is de reden dat paarden die langdurig onder stress staan overgewicht krijgen.
Stress kan dus op lange termijn veel schade aanrichten. Langdurige stress kan leiden tot maagzweren, stofwisselingsproblemen, overgewicht en ondermijning van het hele immuunsysteem. Wat mij opvalt is dat veel van deze problemen zogenaamde ‘welvaartsziekten’ zijn. Hoefbevangenheid, zomereczeem, insulineresistentie, overgewicht etc. Dit zijn naar mijn mening allemaal uitingen van stress, gevolgen die dus veel verder dan alleen het op het oog nerveuze paard. Daarom is het dus heel belangrijk om naar huisvesting, voeding, hoeven en beweging te kijken om ook daar stress te reduceren. Paarden horen 24/7 buiten in een stabiele kudde te leven en onbeperkt en vooral onbelemmerd ruwvoer tot hun beschikking te hebben. Maar ook hoeven die optimaal kunnen functioneren en beweging die bij paarden past. Meerdere keren achter elkaar mesten tijdens het rijden geeft dus al aan dat rijden zeer stressvol is en meer schade aanricht dan je op het eerste gezicht denkt.
De drie foto’s hierboven zijn in de zomer van 2015 gemaakt. Hanna had die zomer veel jeuk en was hoefbevangen geweest. In die tijd was ik vaak met Noah weg en was ze dagen alleen. Ook werd ze beperkt in ruwvoer omdat ze te dik was. Weidegang was ook beperkt door de hoefbevangenheid. De drie foto’s hieronder zijn afgelopen zomer (2020) gemaakt. Er is in de afgelopen vijf jaar veel veranderd waarbij de laatste twee jaren het idee van Academia Liberti is gevolgd. Hanna heeft nu onbeperkt toegang tot ruwvoer en dagelijks weidegang op een niet kaal begraasde wei. Ze maakt deel uit van een stabiele kudde en ze is nooit meer alleen.
Bronnen:
www.wikipedia.org/wiki/Stress
www.holistischdierenarts.nl/stress-bij-paarden/
www.nielsvansanten.nl/
Online cursus “Pferde fit füttern” Dr. Christina Fritz