Ilex aquifolium en Hedera helix

Nu het november is zal het niet zo heel lang meer duren voordat de meeste bomen en heesters kaal zijn. Dan worden de planten die hun blad in de winter behouden extra zichtbaar. De heersende opvatting over wintergroene bomen en heesters is dat ze giftig zijn voor paarden. Is dit ook zo of kan je het ook iets genuanceerder bekijken?

Hulst (Ilex aquifolium)
Aan het einde van de vorige winter was het voor het eerst dat ik één van mijn paarden Hulst zag eten. Aangezien Hulst vooral voorkomt in eiken-beukenbossen is het niet heel vreemd dat we ze tijdens onze wandelingen tegenkomen. Molly had heel duidelijk een blad geplukt en opgegeten. Mijn eerste gedachte was dat ze het allemaal nog niet zo goed weet, ze was tenslotte nog maar een maand of drie bij ons. Maar ze deed het een andere wandeling weer en omdat ik geleerd had dat wintergroene planten giftig zijn ging ik op onderzoek uit. Toen ik dit met een vriendin besprak vertelde zij mij dat haar paard ook wel eens interesse toonde in de hulst maar dat de stekels haar weerhielden om ervan te eten.
Niet veel later kwam ik een post van Carol Hughes van Equi-Biome tegen waar uitgebreid ingegaan werd op de voordelen van hulst.

Hulst is een inheemse langzaam groeiende struik die uit kan groeien tot een boom van 10 meter hoog. De bladeren zitten verspreid staand aan de takken, zijn eivormig met een gave bladrand en de meeste bladeren zijn gelobd met doornige tanden. De bladeren zijn glad en leerachtig, donkergroen aan de bovenzijde en lichter van kleur aan de onderkant.
Heel bekend van de hulst zijn de takjes met bladeren en rode besjes die vaak in kerststukjes worden verwerkt. De zaden uit de bessen zorgen voor de verspreiding zodat er op meerder plaatsen in bos hulst kan verschijnen. Om bessen te vormen zijn er twee struiken nodig, één met vrouwelijke bloemen en een ander met mannelijke bloemen. Het kan dus voorkomen dat je een hulststruik hebt die wel bloeit in het late voorjaar maar geen bessen draagt, dit is dan de mannelijke vorm.

Doordat Hulst de reputatie heeft giftig te zijn ben ik natuurlijk extra geïnteresseerd waarom Molly er toch van eet. Na aardig wat onderzoek heb ik bronnen gevonden die aangeven dat hulst in kleine hoeveelheden juist heilzaam is. Ik denk ook niet dat paarden hulst in grote hoeveelheden zullen eten, zeker niet wanneer ze gevarieerde en natuurlijke voeding krijgen. Daarnaast is hulst geen makkelijke plant om te consumeren voor dieren, de dikke leerachtige bladeren hebben meestal stevige scherpe punten. Hiermee beschermt de plant zich in zijn jonge jaren tegen vraat. Want volwassen struiken die eigenlijk meer weg hebben van bomen hebben vaak bovenin bladeren zonder stekels. Deze takken willen wel eens gaan hangen en dit bood Molly de mogelijkheid om van de bladeren zonder stekels te eten. Molly snuffelt regelmatig aan Hulst maar ze neemt er niet zo heel vaak een hap van. Maar dit kan nog komen want Carol Hughes beschrijft dat paarden er de meeste interesse in tonen in de herfst, late winter en het voorjaar, dit was precies de periode dat ik Molly ervan heb zien eten.

Carol Hughes schrijft dat zo’n vijf jonge bladeren van de hulst helpen om de glucosespiegel in het bloed te doen dalen en het helpt ook om vetopslag in de lever te voorkomen.
Juliette de Baïracli Levy beschrijft in haar boek dat hulst ingezet kan worden bij fracturen en breuken aan de ledematen.
Ook kom ik Hulst tegen in verschillende bronnen waar het genoemd wordt als voederboom (fodder tree). Dit betekent dat de takken kunnen worden aangeboden als voedsel. Dit komt ook overeen met de informatie die ik vond in een ander artikel waar geschreven werd dat de bladeren van de hulst niet giftig zijn. Vroeger werd er thee gemaakt van de jonge bladeren, deze werden dan in juni geplukt. De thee zou helpen bij jicht en bronchitis en het zou ook een medicijn zijn tegen verstopping en epilepsie. Ook zou het kramp opheffen, koortsverlagend zijn en vochtafdrijvend.

De bessen zijn echter zo bitter door onder andere ilicine dat ze niet graag gegeten worden door dieren. Aan het eind van de winter, na de vorst die deze stof doet verdwijnen en wanneer voedsel schaarser is worden ze wel gegeten door vogels, knaagdieren en herten.

Klimop (Hedera helix)
Net als Hulst is Klimop ook een wintergroene plant en ook Klimop moet het doen met een twijfelachtige reputatie. Zowel op de huidige als op de vorige wei is Klimop rijkelijk aanwezig. Mijn paarden heb ik er nog nooit van zien eten maar er waren wel sporen van vraat zichtbaar.

Zoals de naam al doet vermoeden is Klimop een inheemse klimplant en kan het makkelijk een hoogte van 10 meter bereiken. Ook Klimop komt van nature voor in eiken-beukenbossen net als Hulst en kan op de grond grote oppervlaktes bedekken. Maar ook op andere beschaduwde plekken kan Klimop goed groeien. Denk hierbij aan bosranden, struwelen en natuurlijk tegen muren en bomen omhoog. De stengels maken twee soorten wortels en wanneer ze hun weg omhoog zoeken worden er speciale hechtwortels gemaakt. Deze zijn alleen om te hechten, ze maken de muur of boom niet kapot. Wanneer er een tak op de grond ligt maken ze grondwortels zo kunnen er gemakkelijk nieuwe planten ontstaan.
Wanneer Klimop zijn weg omhoog heeft gevonden in een boom is hij niet van plan om deze te wurgen echter kan een boom wel topzwaar worden en bij een storm bezwijken onder het extra gewicht.

Ook Klimop heeft net als Hulst twee soorten bladeren. De meeste bladeren zijn handnervig met drie of vijf lobben en hebben een gave bladrand. Wanneer de plant volwassen wordt en bloemen maakt veranderen de bladeren in de buurt van de bloemen naar meer eirond of ruitvormig. De bloei is niet zoals bij de meeste planten in het voorjaar maar is in het najaar van september tot wel in december. De bessen die hierna gevormd worden zijn eerst groen maar wanneer ze rijp zijn in het voorjaar kleuren ze zwart en worden dan graag door lijsters gegeten.

Zoals ik al eerder schreef heb ik mijn paarden nooit van de Klimop zien eten. Wel weet ik dat op de vorige wei een nieuw jong paard zich in de eerste dagen na aankomst te goed deed aan Klimop. Het gevolg hiervan was diarree die na een paar dagen weer over was.
Carol Hughes beschrijft dat de bladeren en bessen van Hedera helix ontstekingsremmend kunnen werken bij paarden met artritis en andere ontstekingen. Bovendien hebben ze een positieve uitwerking bij luchtwegproblemen en bij een disbalans in de darmen.
Op het gebied van luchtwegen ben ik Klimop ook tegengekomen als een hoofdingrediënt in middelen tegen hoest voor zowel mensen als paarden.

Juliette de Baïracli Levy onderstreept wat Carol Hughes schrijft over ontstekingen in de gewrichten. Zij beveelt het echter ook aan om het de merrie te geven na de bevalling. Hier zou ik zelf erg terughoudend mee zijn en dat alleen onder begeleiding van een fytotherapeut doen.

Het kan dus zijn dat er bij een grotere inname van klimopblad diarree ontstaat. Hierbij moet ik wel zeggen dat het nieuwe paard bij wie ik dat gezien heb nog niet optimaal gevoed werd. Dit is natuurlijk altijd een basisvoorwaarde zodat paarden de juiste beslissingen kunnen nemen wat betreft de keuze van planten. Een overdosering aan bessen zie ik net zoals bij de bessen van de hulst niet zo snel gebeuren omdat deze erg bitter smaken.

Ilex aquifolium en Hedera helix zijn beide planten die ik niet actief zou voeren aan mijn paarden in de vorm van geknipte takken. Noah en Molly hebben bijna dagelijks de mogelijkheid om van de hulst te eten in het bos en tot klimop hebben ze altijd toegang. Wel zou ik beide aanplanten in een paardenhaag of groenstrook wanneer ze niet aanwezig zouden zijn op de wei. Dan kunnen de paarden zelf kiezen of ze ervan willen eten of niet. Bovendien zijn zowel de hulst als de klimop een mooie aanvulling voor de biodiversiteit van de woonomgeving van je paard.

Wil je nog meer te weten komen over Hulst en Klimop? Uitgebreide informatie vindt je in “Het grazen in het landschap plantenboek – wat paarden eten”.

Bronnen:
The complete herbal handbook for farm and stable Juliette de Baïracli Levy

www.botanischetuinen.nl/nl/plant/714/scherpe-hulst
www.biologie.ens-lyon.fr/ressources/Biodiversite/Documents/la-plante-du-mois/le-houx-une-plante-de-noel/
www.dierapotheker.nl/equistro-secreta-pro-max-800-gram
www.facebook.com/groups/1862115997153052/search/?q=hedera%20helix
www.facebook.com/groups/1862115997153052/search/?q=ilex%20aquifolium
www.floravannederland.nl/planten/hulst
www.floravannederland.nl/planten/klimop
www.geneesmiddeleninformatiebank.nl/ords/f?p=111:3::SEARCH:::P0_DOMAIN,P0_LANG,P3_RVG1:H,NL,106242
www.jstor.org/stable/40274154 (Holly as a Fodder in England)
www.kruidwis.blogspot.com/2019/10/klimop-als-medicijn.html
www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3555592/ (Holiday Plants with Toxic Misconceptions)
www.researchgate.net/publication/360839218
(Biochemical and Molecular Investigation of the Effect of Saponins and Terpenoids Derived from Leaves of Ilex aquifolium on Lipid Metabolism of Obese Zucker Rats)
www.wilde-planten.nl/hulst.htm
www.wilde-planten.nl/klimop.htm

Het voeren van de door mij besproken planten aan paarden is volledig op eigen risico. Ik beschrijf louter de observaties van mijn eigen paarden en ben geen arts of therapeut. Bij ziektes altijd een arts of kundige therapeut raadplegen.