Stellaria media en Capsella bursa-pastoris

Vogelmuur (Stellaria media)
Vogelmuur heeft zachte groene stengels en zachte ronde groene blaadjes met lichte beharing. Het wordt vaak aangeduid als een onkruid want het kan, onder de juiste omstandigheden, in een vlot tempo grote oppervlaktes bedekken. Op deze plekken is vaak de bodem verstoord, kaal of overbemest. het is een echte indicatorplant voor voedsel- en stikstofrijke bodem. Ik vind vogelmuur bij ons op de weide aan de rand van de mesthoop maar ook waar een mol de bodem heeft losgemaakt. In het bos kom ik vogelmuur ook tegen langs de bospaden waar de zwijnen de bodem losgemaakt hebben. Vogelmuur wordt tussen de 3 en 40 cm hoog, dit is afhankelijk hoe voedselrijk de bodem is. Hoe rijker de bodem hoe meer vogelmuur zich opricht en langere stengels ze maakt. Wel is het plantje makkelijk te verwijderen doordat het ook oppervlakkig wortelt maar wanneer je het eruit trekt en laat liggen maakt het gewoon weer nieuwe wortels en groeit het verder. De plant maakt heel veel zaden die ook nog eens lang hun kiemkracht behouden.

Zoals de naam al doet vermoeden worden de plant en de zaden graag door verschillende vogels gegeten en deze zorgen dan ook voor de verspreiding. De kleine witte bloempjes zijn drachtplant voor honingbijen en bloeien het hele jaar rond.

Toch is het geen groot probleem wanneer vogelmuur massaal voorkomt. Groeit het in de weide dan weet je dat het weidebeheer moet veranderen, dus minder intensief begrazen en de bodem verschralen. Tot die tijd is vogelmuur een mooie aanvulling op het dieet van de paarden. Noah en Molly eten allebei vogelmuur, vooral nu de verscheidenheid aan planten minder wordt.

Vogelmuur kan ook door ons gegeten worden als wilde groente en wordt ook in de fytotherapie gebruikt. Het bevat behoorlijk wat vitamine C en de mineralen silicium, magnesium en kalium.

Doordat vogelmuur bloedzuiverend en ontslakkend werkt is het een van de belangrijkste kruiden die ingezet worden bij jeuk en huidirritatie. Zowel van binnenuit als in zalfvorm die verzachtend, afkoelend en ontstekingswerend werkt in acute situaties. Door het aandeel van het mineraal silicium kan het ook ingezet worden bij problemen aan de luchtwegen.

Gewoon herderstasje (Capsella bursa-pastoris)
Ondanks dat het gewoon herderstasje heel fijn van structuur is en het bijna niet opvalt kennen veel mensen hem wel. Dit komt waarschijnlijk door de hartvormige zaaddoosjes (officieel noemt men het omgekeerd driehoekig) die gevormd worden na de bloei. Ook ik ken gewoon herderstasje al van kleins af aan en ik had ook al eens gehoord dat het een waardevolle plant is voor paarden. Alleen had ik mijn paarden er nooit van zien eten mede omdat ik hem niet vaak tegenkwam. Tot nu, want in onze huidige wei komt hij wel voor en zowel Noah als Molly eten ervan.

In de volksmond spreekt men meestal van herderstasje maar ik kwam ook de naam gewoon herderstasje tegen. Dat deed mij vermoeden dat er meerdere soorten waren en dat is ook zo. Er bestaat ook nog rood herderstasje (Capselle rubella), deze kwam oorspronkelijk alleen in Zuid-Europa voor maar is inmiddels ook in Nederland en West-Duitsland te vinden. Toevallig heb ik rood herderstasje bij ons in het bos op de foto gezet zonder te weten dat dit een andere soort is. Dit verschil is verder niet van belang voor de eetbaarheid door de paarden.

Gewoon herderstasje is een eenjarige plantje en groeit en bloeit het hele jaar rond zeker bij zacht winterweer. Afhankelijk van de bodem kan gewoon herderstasje wel 60 cm hoog worden. Vanuit een rozet met blaadjes, die verschillende bladranden kunnen hebben van gaafrandig tot veerdelig, groeit de bloeistengel. Aan de bloeistengel groeien lancetvormige blaadjes en de kleine onopvallende witte bloempjes die na de bloei de kenmerkende zaaddoosjes vormen die op tasjes lijken. De zaden kunnen wel tot vijf jaar hun kiemkracht behouden.

Gewoon herderstasje is wat betreft de grondsoort niet erg kieskeurig maar groeit wel het beste op stikstofrijke grond en is een indicator voor bodems die veel betreden zijn. Je vindt dit plantje op de meest uiteenlopende plaatsen zoals bijvoorbeeld tussen bestrating, in akkers en op kale plekken in weilanden. Omdat gewoon herderstasje op zulke verschillende plaatsen voorkomt heeft hij ook verschillende verschijningsvormen. Op plaatsen met beperkte voeding en vocht zullen er maar kleine planten groeien, op plaatsen waar dit optimaal is zullen de planten beduidend groter zijn.
Wanneer een wei opnieuw ingezaaid is of op een overbemeste en overbegraasde wei, kan in het voorjaar het gewoon herderstasje massaal voorkomen en in dat geval is hij ook een drachtplant voor honingbijen.

Vroeger werd gewoon herderstasje gegeten of gebruikt als veevoer maar ook gebruikt als geneesmiddel. Naast onder andere peptide en tannines bevat het ook vitamine C, bètacaroteen, verschillende B vitamines en vitamine K. Gewoon herderstasje bevat ook de volgende mineralen: kaliumzouten, calcium, natrium, fosfor en ijzer.

In de fytotherapie wordt gewoon herderstasje ingezet in verband met het samentrekkend en ontstekingswerend en bloedstelpend vermogen, hiervoor zorgen de peptide en de tannines. Gezien het laatste is het raadzaam om gewoon herderstasje niet als fytotherapie zelf in te zetten bij dragende merries maar alleen in overleg met een therapeut. Wanneer de plant in de wei in normale aantallen voorkomt is er geen reden tot bezorgdheid.
Ook zou gewoon herderstasje op een milde wijze opgeslagen vocht uit het weefsel laten wegvloeien.

Vogelmuur en gewoon herderstasje zijn beide kruiden die vaak ondergewaardeerd worden en zelfs onkruid worden genoemd. Toch blijken ook deze twee een waardevolle aanvulling te zijn op de voeding van mijn paarden. In tijden waarin vers groen schaars is, zoals in de winter, zijn zij er toch met hun voedingsstoffen.
Zo blijkt maar weer dat elke plant een plekje heeft in het ecosysteem en niet zomaar als onkruid afgeschreven moeten worden.

Bronnen:
Akker-onkruiden, kiemplanten en bijzonderheden, Ing. H. Glas
Geïllustreerde Flora Van Nederland, Dr. J. Mennema
Groot handboek geneeskrachtige planten, Geert Verhelst
Kräuter für Pferde, Claudia Liath
Natuurgids Dieren- en plantengids voor heel Europa, Ursula Stichmann-Marny (red.) Erich Kretzschmar
The complete herbal handbook for farm and stable, Juliette de Baïracli Levy
Vademecum wilde planten, Arie Koster

www.natuurlijkdoetie.nl/product/vogelmuurzalf/
www.floravannederland.nl/planten/herderstasje
www.wilde-planten.nl/herderstasje.htm
www.wilde-planten.nl/vogelmuur.htm

Het voeren van de door mij besproken planten aan paarden is volledig op eigen risico. Ik beschrijf louter de observaties van mijn eigen paarden en ben geen arts of therapeut. Bij ziektes altijd een arts of kundige therapeut raadplegen.