Zo nu en dan komen de de lijsten met giftige planten voor paarden weer langs op Facebook. Met helaas daarbij ook vaak beweringen die niet juist zijn. Zoals bijvoorbeeld dat alles wat in de winter groen blijft giftig is. De grove den (Pinus sylvestris) is een boom die groen blijft maar deze heeft waardevolle eigenschappen en paarden eten er in bepaalde periodes graag van. Een ander voorbeeld is dat alle planten met gele bloemen giftig zouden maar een voorbeeld hiervan die dat tegenspreekt is de paardenbloem (Taraxacum officinale). Het ligt allemaal iets genuanceerder dan een lijst met zogenaamde gevaarlijke planten doet vermoeden.

Planten bevatten vele verschillende soorten stoffen. Deze zorgen er bijvoorbeeld voor dat planten een bepaalde voedingswaarde hebben en/of een geneeskrachtige werking. Planten kunnen ook nog stoffen bevatten die soms een minder gewenste werking hebben waardoor de plant dan als giftig wordt aangeduid. Deze stoffen zijn bijvoorbeeld alkaloïden, glycosiden en saponinen.

Alkaloïden
Dit is een stof die voornamelijk in planten voorkomt en als functie heeft om vraat tegen te gaan, de smaak zou dan ook bitter zijn om zo insecten en herbivoren af te schrikken. Het is een stof met een stikstofhoudende en basische verbinding die meestal in de schors, de takken, de wortels en in het vlies van granen zit en het is een stof die invloed heeft op het zenuwstelsel.
In de moderne geneeskunde komen we alkaloïden vaker tegen dan je misschien denkt. Morfine bijvoorbeeld is een hele bekende maar ook cocaïne behoort er toe. Ook bevatten leden van de nachtschadefamilie die bekend staan om hun giftigheid zoals de tomaat, aardappel en aubergine bepaalde alkaloïden. Hier gaat het dan om tomatine en solanine. Een hele bekende plant voor paardeneigenaren is Jacobskruiskruid (Senecio jacobaea), deze bevat zestien verschillende alkaloïden en de bloemen bevatten tweemaal zoveel gif als de bladeren. Bij Jacobskruiskruid gaat het om pyrrolizidine-alkaloïden waarvan het bekend is dat het effect heeft op onder andere de lever. Maar pyrrolizidine-alkaloïden worden ook teruggevonden in komkommerkruid (Borago officinalis) en gewone smeerwortel (Symphytum officinalis) waarbij dan niet altijd een waarschuwing wordt afgegeven. Dit geldt ook voor bijvoorbeeld Cats Claw (Uncaria tomentosa), ook deze plant bevat verschillende soorten alkaloïden maar wordt wel veelvuldig verkocht als weerstandsverhogend.

Glycosiden
Glycosiden vormen een inhoudsstof van planten en bestaan uit een verbinding van een suiker (glycon) en een niet-suiker (aglycon). Het is niet altijd zo dat een plant giftig is wanneer het glycosiden bevat. Een goed voorbeeld hiervan is salicine, de aglycon is saligenine en de glycon is glucose en samen vormen ze salicine dat we onder andere terugvinden in de bast van de schietwilg (Salix alba). We noemen het vaak de natuurlijke aspirine, een natuurlijke pijnstiller. Ook glycosiden komen in een groot aantal verschillende variaties voor. Een ander voorbeeld zijn cardioglycosiden, deze vinden we terug in vingerhoedskruid (Digitalis purpurea). Zoals de naam doet vermoeden werkt dit kruid op het hart maar omdat de therapeutische breedte zeer smal is kan er snel een overdosering ontstaan die onder andere hartritmestoornissen kan veroorzaken. In de fytotherapie wordt de plant daarom niet meer gebruikt omdat de hoeveelheid van de stof in de plant kan variëren waardoor doseren moeilijk is. Het variëren van deze stoffen door de seizoenen heen heb ik al eens eerder besproken bij de adelaarsvaren (Pteridium aquilinum), in dit geval gaat het dan onder andere om ptaquiloside. In het voorjaar bevat de plant veel van deze stof maar in de loop van het seizoen neemt de hoeveelheid af en dan pas krijgen de paarden er interesse in. Een andere veel gebruikte glycoside is harpagoside en deze is terug te vinden in duivelsklauw (Harpagophytum procumbens), deze wordt vaak ingezet bij artrose klachten.

Saponinen
Saponine wordt ook wel zeepstof genoemd en is een secundaire plantenstof die onder de glycosiden valt. Deze stof komt in heel veel planten in lage concentraties voor waardoor ze dan geen problemen hoeven op te leveren. Saponinen hebben een emulgerende werking, het kan vetten oplossen waardoor planten met een hoog saponinegehalte gebruikt kunnen worden als wasmiddel. Denk hierbij bijvoorbeeld aan jonge klimopbladeren (Hedera helix). Planten die meer saponinen bevatten hebben een bittere smaak waardoor ze niet aantrekkelijk zijn voor consumptie. Wanneer paarden er wel van zouden eten kan er diarree optreden omdat het een prikkelende werking heeft op de darmslijmhuid.

Het blijft altijd een vraag of paarden kunnen inschatten of planten geschikt zijn om te eten of niet. Hier zijn de meningen over verdeeld. Ik denk dat er een aantal factoren meespelen en deze heb ik uitgebreid beschreven. Een paard weet wat het eet.
Wanneer paarden in hun natuurlijke omgeving leven kunnen ze goed inschatten of ze veilig van planten kunnen eten. Dit hebben ze geleerd van hun moeder maar ook door te kijken naar andere kuddeleden of door zelf uit te proberen. Deze twee verschijnselen heb ik beide mee gemaakt tijdens de wandelingen die ik met Noah en Hanna maakte. Ik heb Noah toen een keer van de robinia (Robinia pseudoacacia) zien eten. Omdat ik weet dat het een boom is die op de zogenaamde giftige plantenlijsten staat, robinia bevat meerdere soorten hartritme verstorende glycosiden, hield ik mijn adem in. Ik wist even niet goed hoe te reageren maar na een paar kauwbewegingen spuugde hij het takje met de bladeren weer uit en ging op zoek naar wat anders.
Mij is tijdens onze wandelingen opgevallen dat Hanna altijd kwam kijken wanneer ik op mijn knieën zat om een plantje te bekijken of er een foto van wilde maken. Dit waren dan voor paarden eetbare planten en Hanna wilde dan natuurlijk graag even proeven. Maar het kwam ook voor dat ze er alleen aan rook en vervolgens doorliep. Het leren via een kuddegenoot heb ik ook heel duidelijk gezien tijdens de eerste wandelingen met Molly. Toen ze eenmaal wist dat de wandelingen ook bedoeld zijn om te grazen had ze snel in de gaten dat Noah precies wist waar je moet zijn voor de juiste planten. Maar ondanks dat Molly nog maar 4 maanden in het bos wandelt heb ik haar nog niet kunnen betrappen op het eten van ongewenste planten.

Er zijn dus planten met eigenschappen die een flinke impact kunnen hebben. Een geneeskrachtige werking met een hele smalle therapeutische breedte kan een reden zijn dat ze niet meer worden ingezet in de fytotherapie. Dat neemt niet weg dat deze planten wel een ecologische waarde hebben en wanneer we als paardeneigenaren hier bedachtzaam mee omgaan hebben we veel grond om bij te dragen aan het behoud van planten en dieren.
Een goed voorbeeld van zo’n plant is Jacobskruiskruid. Deze werd tot eind vorige eeuw medicinaal ingezet maar doordat de pyrrolizidine-alkaloïden blijvende leverschade kunnen veroorzaken wordt dit nu afgeraden. Wanneer de paarden hiervan eten worden ze niet acuut ziek maar pyrrolizidine-alkaloïden stapelen op in de lever. Ondanks dat liet ik de planten groeien én bloeien omdat ze een belangrijke voedselbron zijn voor meer dan 150 insectensoorten. Na de bloei en vlak voor het in zaad gaan trok ik de planten er dan uit. Dit gaat naar mijn idee ook makkelijker dan het uitsteken van rozetten. Zo hebben de planten toch de kans om onderdeel te zijn van de biodiversiteit maar nemen ze niet de overhand.

Waar ik nog een kleine kanttekening bij wil maken is dat er in een tuin vaak veel uitheemse planten staan die de paarden niet kennen. Dus een echte siertuin zou ik goed afzetten voor paarden niet alleen omdat veel planten niet geschikt zijn voor consumptie maar ook door de schade die ze kunnen aanrichten.

Een grote diversiteit aan planten is van groot belang, niet alleen voor onze paarden maar voor de hele planeet. Daarom denk ik dat we als paardeneigenaren niet te veel angst moeten hebben voor bepaalde planten. Door de kennis over planten bij jezelf te vergroten en ervoor te zorgen dat onze paarden goed in staat zijn om de juiste keuze te maken is er weinig reden meer om bang te zijn voor de giftige plantenlijst.
Eigenlijk zoals Wolf-Dieter Storl het over kruiden zo mooi zegt geldt dit eigenlijk voor elke plant.

“Es bringt nichts, ein Fachbuch mit Hunderten Heilpflanzen samt ihrer Wirkstoffe auswendig zu lernen. Es ist besser, mit einigen wenigen Pflanzen, die einen wirklich ansprechen, anzufangen und mit ihnen zu verweilen, sie mit allen Sinnen aufzunehmen, sich von ihnen seelisch berühren zu lassen.”

Wolf-Dieter Storl

Het heeft geen zin om een kruidenboek met honderden geneeskrachtige planten en hun actieve werkzame stoffen uit het hoofd te leren. Beter is het om met een paar planten die je echt aanspreken te beginnen en dan tijd met ze door te brengen, ze met al je zintuigen opnemen, je emotioneel laten raken.

Dit voorjaar komt mijn boek uit met meer dan 100 planten beschreven en gefotografeerd zodat je ze kan leren herkennen. Een handig hulpmiddel om je paard te helpen naar een meer gevarieerd dieet.

Bronnen:
www.wikipedia.org/wiki/Alkaloïde
www.wikipedia.org/wiki/Glycoside
www.wikipedia.org/wiki/Saponine
www.wikipedia.org/wiki/Jakobskruiskruid
www.dier-en-natuur.infonu.nl/bloemen-en-planten/156798-giftige-planten-alkaloiden.html
www.annetanne.be/kruidenklets/uit-de-kruidenmand/kruiden-o-z/symphytum-officinale-smeerwortel
www.kruidenkast.com/blog/bernagie-borago-officinalis-l
www.mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/200306-jakobskruiskruid-gezondheidsvoordelen-en-giftigheid.html
www.jakobskruiskruid.com
www.plukgeluk.com

Groot handboek geneeskrachtige planten Dr. Geert Verhelst
The complete herbal handbook for farm and stable Juliette de Baïracli Levy
Wild health Cindy Engel
Kräuter für Pferde Claudia Liath

Het voeren van de door mij besproken planten aan paarden is volledig op eigen risico. Ik beschrijf louter de observaties van mijn eigen paarden en ben geen arts of therapeut. Bij ziektes altijd een arts of kundige therapeut raadplegen.