De berk, een echte voorjaarsboom

De berk, een echte voorjaarsboom

Betula pendula en Betula pubescens

De berk is een zeer bekende boom, ook hier in het bos komt hij veelvuldig voor. Erg opvallend is de kenmerkende witte stam die de boom na een aantal jaren krijgt. Het is een van de bomen die maar in zeer kleine hoeveelheden gegeten werd door Noah en Hanna. Wanneer ik een bos takken van verschillende bomen en heesters knip en meeneem als aanvulling op het hooi en het gras wordt de berk wel opgegeten. Maar wanneer de paarden echt de vrije keuze hebben zoals in het bos, lopen ze hem voorbij. Ik ben daarom erg nieuwsgierig wat Molly van de berk gaat vinden wanneer deze weer vol in blad zit.

Tijdens de zware storm afgelopen februari was er aan de rand van het bos een grote berk omgevallen. Ik liet deze kans niet voorbij gaan om hiervan takken te knippen voor de paarden. En tot mijn grote verbazing aten Noah en ook Molly met smaak de kale takken met knoppen en jonge zaden op. Helaas heb ik niet vaak zo’n mooie kans om aan takken te komen. Meestal moeten ze het de rest van het jaar met snoeiafval doen van de begeleidingssnoei die ik bij jonge bomen bij ons in de tuin doe.
Het is erg jammer dat de paarden er niet gek op zijn want er zijn genoeg redenen om de berk aan te bieden en dit blijf ik daarom toch maar doen.

De berk is een zogenaamde pionier. Dat betekent dat ze zich als eerste vestigen op een braakliggend terrein. Hierbij kan je denken aan kale plekken in het bos door brand of waar bomen gekapt zijn. Dit doen ze vaak samen met eiken maar de eik zal het vervolgens overnemen en dan verdwijnt de berk langzaam. De berk is een boom die relatief gezien niet oud wordt namelijk zo’n 60 jaar.
Het geslacht van de berken bestaat uit vele soorten. Inheems in Nederland zijn de ruwe berk (Betula pendula) en de zachte berk (Betula pubescens). Omdat deze vaak met elkaar kruisen kan het soms lastig zijn om precies vast te stellen om welke soort het gaat. Maar voor de voedingswaarden en geneeskrachtige werking maakt het niet uit welke soort je hebt.

Bij de ruwe berk is de schors van de stam ruwer en meer open gebarsten. Ook hangen de takken van de ruwe berk meer, pendula betekend dan ook hangend. De ruwe berk komt voornamelijk in loofbossen voor op voedselarme gronden. Maar ook op de heide en op kapvlakten kan de ruwe berk veelvuldig voorkomen. Hij houdt van droge tot matig vochtige bodem die open en los is.
De ruwe berk bloeit vanaf april, een beetje afhankelijk van de temperatuur. Omdat de berk een windbestuiver is, is het een van de bomen die hooikoortsklachten kan veroorzaken. Na de bloei vormt de berk hangende katjes met kleine zaadjes die eveneens makkelijk door de wind verspreid worden. Betula pendula is een snel groeiende boom, de hoogte die hij bereikt is ongeveer 20 meter.

De zachte berk heeft meer opgaande takken en de onderkant van het blad is zacht behaard wat de naam pubescens ook aangeeft. Al is dit niet altijd goed te zien en kan het blad van de ruwe berk soms ook licht behaard zijn.
Betula pubescens is een hele sterke boom die goed tegen vocht en koude kan. In het hoge noorden van Europa is het de enige boom die daar voorkomt en voor de houtproduktie gebruikt wordt. De zachte berk is de pionier van bossen op vochtige tot natte bodem in tegenstelling tot Betula pendula. Het is een snel groeiende boom op voedselarme en zure bodems en hij wordt tussen de 15 en 20 meter hoog. Net als Betula pendula is ook de pubescens een windbestuiver.

De berk hoort echt in het lijstje van voorjaarsplanten omdat hij de stofwisseling stimuleert. De berk heeft in het begin van het voorjaar een hele sterke sapstroom en je kan het sap dan aftappen en drinken, dit heeft een reinigend effect. Ga hier bedachtzaam mee om want het is niet de bedoeling dat de boom ‘dood bloedt’. In plaats van het sap kunnen ook kleine twijgjes gebruikt worden om aan de paarden te geven.

In de fytotherapie worden met name het blad en de knoppen gebruikt, de bast is minder geneeskrachtig. De meest bekende werking van de berk is dat hij urinedrijvend werkt. Het verhoogt de doorspoeling van de urinewegen maar het belast de nieren niet. De etherische oliën zorgen ervoor dat de urinewegen ontsmet worden waardoor er kleine steentjes en gruis kunnen verdwijnen.
Daarnaast is het ook urinezuurdrijvend, dit kan een gunstig effect gegeven bij artroseklachten want wanneer urinezuur kristalliseert kan dit zorgen voor gewrichtsproblemen. Dat de berk bloedzuiverend werkt kan weer een gunstig effect hebben bij huidaandoeningen zoals bijvoorbeeld eczeem.
Ook kan berkenblad ingezet worden wanneer er sprake is van het vasthouden van vocht, bijvoorbeeld bij oedeem en stalbenen. Berkenblad is ook ter voorkoming van nier- en blaasstenen en blaasontsteking.

De bladeren en knoppen bevatten flavonoïden, etherische oliën, bitterstoffen, looistoffen, saponinen, kalium en vitamine C. De schors bevat betuline (berkenkamfer), fytosterine, looistoffen, bitterstoffen, etherische oliën en harsen.

De knoppen van Betula pubescens komen we ook tegen binnen de gemmotherapie. In de gemmotherapie wordt de zachte berk dan ingezet om de algemene afweermogelijkheden van het organisme te verhogen door de lichamelijke en mentale zwakte te bestrijden. Het verhoogt de afvoer en stimuleert de ontgifting van de lever.

Ook is de berk een boom die ik zeker aanraad om te planten in en om de paardenwei. Het is een snel groeiende boom waar je al na een korte tijd veel effect van kan hebben. Niet alleen de schaduw die de boom dan biedt maar ook de takken en bladeren die gegeten kunnen worden door de paarden. Daarnaast verteert het blad ook makkelijk dus ontstaat er in de herfst geen dikke laag bladeren op de wei. Ook hebben biologische tuinders vastgesteld dat de vertering van compost beter gaat wanneer er berken rond de composthoop groeien. Dit vanwege de theorie dat de berk in symbiose met de regenworm leeft. Dus berken rond om je mesthoop die je wil gebruiken om later je weide mee te bemesten is een goed idee. Ook nog omdat compost waarin veel berkenblad verwerkt is uitgeputte grond weer tot leven kan brengen.

Ondanks dat Noah en Hanna nooit een grote fan waren van berkenblad en twijgen blijf ik ze toch aanbieden. Aangeboden in een bundel met andere takken met bladeren laten Noah en Molly de berk niet liggen. Tijdens mijn speurtocht naar de berk op internet kwam ik de berk ook tegen op de ingrediëntenlijst van een grote paardenvoederfabrikant. De berk werd uitgebreid beschreven en aangeprezen. Leuk dat ook zij gaan inzien dat paarden dit soort planten nodig hebben om gezond te blijven. Maar ik blijf toch vooral voorstander van het aanbieden van verse takken van de boom of eventueel gedroogd maar verder onbewerkt.

Bronnen:
Der reichswald, Erholungsgebiet am Niederrhein Werner Kreuer
Groot handboek geneeskrachtige planten Dr. Geert Verhelst
Kräuter für Pferde Claudia Liath
The complete herbal handbook for farm and stable Juliette de Baïracli Levy

www.ecopedia.be/boom/ruwe-berk
www.ecopedia.be/boom/zachte-berk
www.hunebednieuwscafe.nl/2016/09/de-berk/
www.mens-en-gezondheid.infonu.nl/alternatief/25392-geneeskracht-van-knoppen-gemmotherapie.html
https://www.tuinen.nl/berk/

Het voeren van de door mij besproken planten aan paarden is volledig op eigen risico. Ik beschrijf louter de observaties van mijn eigen paarden en ben geen arts of therapeut. Bij ziektes altijd een arts of kundige therapeut raadplegen.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *