Wilde lijsterbes en hazelaar
Sorbus aucuparia en Corylus avellana
Ik kan het mij nog heel goed herinneren, die eerste keer dat Noah van een lijsterbes at. Het was de avond voordat we op vakantie zouden gaan en tijdens een bosrit nam hij een grote hap van een lijsterbes, zowel het blad als de rijpe oranje bessen. Paniekerig probeerde ik het uit zijn mond te trekken maar natuurlijk was het al te laat en slikte hij het door. Toen wist ik nog niet wat ik nu wel weet en ging ik de volgende ochtend vroeg, voor we vertrokken, nog gauw even bij de wei kijken of alles in orde was.
Net als de lijsterbes wordt de hazelaar door Noah en Molly bijna niet gegeten en daarom was ik ook verrast toen ze onlangs allebei met grote interesse van de hazelaar aten.
Wilde lijsterbes (Sorbus aucuparia)
In mijn jeugd was de lijsterbes één van de bomen die in heel wat plantsoenen stonden. Als kind was het natuurlijk geweldig om met de oranje besjes te schieten maar tegenwoordig zie je ze niet zoveel meer in plantsoenen heb ik het idee. Daarom viel de wilde lijsterbes mij juist extra op in het bos. Hier in het bos komen ze als bomen voor maar ook als heesters. Officieel is de wilde lijsterbes een boom, hij wordt niet erg groot, maar 8 tot 12 meter hoog. Wanneer de hoofdstam op jonge leeftijd door wat dan ook beschadigd wordt maakt de lijsterbes nieuwe scheuten van onderuit of vanuit de grond en kan hij er uit gaan zien als een meerstammige heester.
De wilde lijsterbes is een soort die makkelijk en snel groeit op arme en wat zure bodem. In de bossen vindt je hem op licht beschaduwde plekken maar in de volle zon kan hij het ook aardig volhouden. Wanneer de bodem uit klei bestaat of een hoge grondwaterstand heeft zal de wilde lijsterbes het niet zo goed doen. De wilde lijsterbes heeft een zogenaamd samengesteld blad, dit houdt in dat een oneven aantal blaadjes samen een soort veer vormen. De kleine deelblaadjes zijn lancetvormig en hebben een gezaagde bladrand. De bovenkant van de blaadjes is groen en de onderkant heeft een meer grijze kleur. In mei en juni verschijnen de bloemen. Een groot aantal kleine witte bloempjes vormen samen een scherm die na de bloei veranderen in de oranje-rode bessen. De bessen worden graag door lijsters en spreeuwen gegeten en op deze manier worden de zaden verspreid. Overigens wordt de boom ook graag bezocht door tal van insecten zoals onder andere kevers, bladwespen, rupsen en de bloemen door bijen en vlinders.
Over de eventuele giftigheid van de bessen zijn de meningen verdeeld. In Scandinavië, Groot-Brittannië en Zuid-Duitsland worden de rijpe bessen gewoon gegeten en vaak worden ze verwerkt tot jam. In Nederland en Noord-Duitsland is men daar terughoudend in. Mijn ervaring is dat de paarden de bessen alleen eten wanneer ze rijp zijn. De onrijpe bessen zijn bitter en bevatten sorbinezuur, dit kan bij een te grote inname voor maagklachten zorgen. De rijpe bessen zitten vol antioxidanten in de vorm van vitamine A, C en E. Deze zijn in gedroogde vorm te koop om aan dieren te geven.
Het blad van de lijsterbes bevat ook nog de nodige mineralen zoals calcium, magnesium, kalium, ijzer, mangaan, koper en zink. Het is echter wel zo dat de bessen vaak hoger in de boom voorkomen en dat de paarden meer van de onderste takken eten dus ik heb ze nog niet van de bessen zien eten, alleen van de twijgen met bladeren.
In mijn kruidenboeken wordt Sorbus aucuparia niet besproken maar in de gemmotherapie wordt hij onder andere ingezet om de doorbloeding van de ledematen te verbeteren en het lymfesysteem weer beter te laten circuleren. Op internet vind ik wel tal van mogelijkheden waarbij de wilde lijsterbes ingezet kan worden. Hierbij kun je denken aan reuma, jicht, oedeem, leverziekten, bloedarmoede en het zou ook een positief effect hebben op het hart.
De lijsterbes is een zeer geschikte boom om aan te planten in de woonomgeving van paarden. Mijn ervaring is dat paarden er maar kleine hoeveelheden van eten per keer en een natuurlijk en gevarieerd basisdieet is wel een voorwaarde.
Hazelaar (Corylus avellana)
De hazelaar is een meerstammige heester die wel vijf tot zes meter hoog kan worden. Hij is daardoor ideaal om te gebruiken als windbreker en voor schaduw. Wanneer de hazelaar te groot wordt kan hij heel eenvoudig bij de grond afgezet worden en loopt hij opnieuw uit.
De hazelaar behoort tot één van de eerste inheemse heesters die bloeien. Dit is in januari maar bij gunstige weersomstandigheden kan het ook al voor de jaarwisseling zijn. De bloei valt extra op omdat dit gebeurt voordat het blad er aankomt. De mannelijke bloeiwijze zitten aan de katjes die als lange staarten naar beneden hangen. De vrouwelijke bloeiwijze staan recht op op de twijgen en zijn rood van kleur. Omdat de bestuiving door de wind plaatsvindt net als bij de berk, kan de hazelaar de veroorzaker zijn van vroege hooikoortsklachten. Wanneer de vrouwelijke bloeiwijzen bevrucht zijn groeien daar de hazelnoten uit. Het is wel zo dat hazelaars veel tijd nodig hebben om vruchten te gaan dragen, de eerste noten verschijnen pas als de heester 10 jaar oud is. De hazelnoten zitten in een vruchthuls met meerdere hulzen bij elkaar. Wanneer de noten helemaal bruin zijn en loslaten zijn ze rijp, dit is ongeveer van augustus tot oktober. De noten zijn niet lang te bewaren, het beste kan je ze nog hetzelfde jaar eten of weer planten. Na de bloei komen de bladeren, dit kan vanaf eind maart zijn. De eironde bladeren hebben een gezaagde bladrand met een spitse punt en zijn licht behaard.
Hazelaars zijn makkelijke groeiers op zonnige en licht beschaduwde plaatsen. Ze vormen vaak een heesterlaag in een eikenbos maar zijn ook terug te vinden aan bosranden, in hakhout en struwelen. Hun voorkeur gaat uit naar een luchtige bodem die matig voedselrijk en vochtig is.
Noah en Hanna hebben nooit veel interesse in hazelaarblad gehad maar wel in de katjes. Bij het passeren van een heester in het bos werd er zelden van gegeten. Tot Molly onlangs wel degelijk interesse toonde en dit leek voor Noah ook een signaal te zijn om het eens uit te proberen. Het is echter wel zo dat wanneer ik hazelaartakken knip en in een gemengde takkenbos aanbiedt ze wel worden opgegeten, zelfs met onrijpe hazelnoten. In bruine, rijpe hazelnoten hebben ze geen interesse maar daar weten onder andere gaaien, boomklevers, eekhoorns en hazelmuizen wel raad mee. Zij zorgen overigens hierdoor ook voor de verspreiding van de hazelnoten.
De hazelaar staat wel bekend vanwege zijn geneeskrachtige werking. De werking is te vergelijken met de amerikaanse toverhazelaar (Hamamelis virginiana) alleen minder sterk. Carol Hughes van Equi-Biome bespreekt de werking uitvoerig. Zij zegt onder andere dat de hazelaar één van de planten is die ingezet kan worden bij maagzweren. Het bevat fytonutriënten die paarden nodig hebben om de darm-en maagwand te herstellen.
Verder hebben de bladeren en de twijgen van de hazelaar een positieve werking op de aderen en wordt het gebruikt bij problemen in de benen zoals onder andere beenkrampen en oedeem.
Corylus avellana is ook geen onbekende in de gemmotherapie, hier wordt de hazelaar onder andere gezien als een drainagemiddel voor de longen en herstelt het de elasticiteit ervan.
Naast het feit dat de hazelaar als geneeskrachtige heester op diverse vlakken wordt ingezet heeft hij ook nog de nodige voedingswaarde, zo bevat hij de macromineralen calcium, fosfor, magnesium en kalium en de micromineralen ijzer, mangaan, zink, en koper.
Ook horen de katjes van de hazelaar in het rijtje thuis wormdrijvende middelen thuis. Bedenk wel bij het plukken of het laten eten door de paarden dat de katjes ook nodig zijn voor de bestuiving want anders komen er geen hazelnoten aan de heesters.
Zowel de Wilde lijsterbes als de Hazelaar zijn twee perfecte kandidaten om aan te planten in de woonomgeving van je paard(en). Ze zijn niet alleen een waardevolle aanvulling op de basisvoeding van de paarden maar ook een verrijking voor de omgeving. Insecten, vogels en kleine zoogdieren zullen er dankbaar gebruik van maken.
Wilde lijsterbes en Hazelaar worden alle twee besproken in het boek “Het grazen in het landschap plantenboek – Wat paarden eten”.
Bronnen:
Artgerechte Pferdefütterung, Maksida Vogt
Groot handboek geneeskrachtige planten, Dr. Geert Verhelst
www.baroen.nl
www.bijvoettegemoet.com/hazelaar/
www.dier-en-natuur.infonu.nl/bloemen-en-planten/101004-lijsterbes-is-helemaal-niet-giftig.html
www.ecopedia.be/boom/hazelaar
www.ecopedia.be/boom/wilde-lijsterbes
www.facebook.com/groups/1862115997153052/search/?q=corylus%20avellana
www.floravannederland.nl/planten/wilde_lijsterbes
www.groen-natuurlijk.nl/lijsterbes-2/
www.hunebednieuwscafe.nl/2017/04/wilde-lijsterbes/
www.mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/120375-de-geneeskracht-van-hazelaar.html
www.voederbomen.nl/voederwaarden/
www.wilde-planten.nl/hazelaar.htm
Het voeren van de door mij besproken planten aan paarden is volledig op eigen risico. Ik beschrijf louter de observaties van mijn eigen paarden en ben geen arts of therapeut. Bij ziektes altijd een arts of kundige therapeut raadplegen.